A. Upacara Sadurunge Mantu
Lumrahe saiki upacara sing tumindak ing
masyarakat mung nalika tempuking gawe, iku wae ora komplit. Mangka miturut tata
cara kuna, upacara ing sadurunge mantu iku uga ana, malah akeh, kayata:
1. Nyalari
Carane wong tuwane bocah lanang kongkonan
marang wong pinitaya kang uga wis tepang karo wong tuwane prawan kang arep
disalari. Mula tugas nyalari mau uga kasebut dom sumuruping banyu (laku samar).
2.Nontoni
Menawa nyalari mau ditampa becik ateges
si prawan isih sela lan wong tuwane sarujuk, wong tuwane bocah lanang banjur
medhayoh menyang omahe si prawan, saperlu weruh kaya apa lan sepira ta bocah
kuwi. Yen bocahe lanang bisa diajak bisa uga ora diajak. Nalika sing tuwa padha
jagongan, si prawan didhawuhi ngladekake suguhan, ing kono tamu maspadakake
(nontoni) bocah iku kanggo tetimbangan jodho apa ora. Yen perlu diajak
omong-omong.
3. Nglamar
Yen asile nontoni ketemu becik, wong
tuwane bocah lanang dhewe utawa kongkonan utusan wong loro utawa telu
medhayoh ing omahe wong tuwane bocah wadon mau saperlu resmi nglamar. Tembunge
‘ngebun-ebun enjang anjejawah sonten’ (wangsalane: bun esuk= awun–awun; udan
sore = rarabi batangane = nyuwun rabi). Anggone waleh tamu mau cablaka: “ Yen
wonten keparengipun Bapak-Ibu X, putra-putri panjenengan ingkang sesulih
gendhuk Y badhe kula suwun, kula jodhokaken kaliyan anak kula jaler pun Z.”
Wangsulane wong tuwane bocah wadon: “ Matur nuwun, dene panjenengan
ngayunaken anak kula estri. Sanes dinten mangke badhe wonten utusan sowan mrika
atur wangsulan.”
4. Wangsulan
Wong tuwane bocah wadon kirim utusan
medhayoh menyang wong tuwane jejaka sing nglamar mau, aweh wangsulan panglamare
ditampa apa ora. Nalika nglamar tamune nggawa oleh-oleh saka ketan (lemper,
wajik, jadah lan rengginan) kanthi pangajab sesambungan dadi raket ora buyar.
Yen utusan sing aweh wangsulan iki oleh-olehe uga saka ketan, iku pralambang
wangsulane ditampa.
5. Pasok Tukon lan Pepacangan
Sarehne lamaran wis ditampa, upacara
candhake ana rombongan utusane wong tuwane bocah lanang medhayoh pasok tukon,
awujud dhuwit (lumrahe yen akeh disebutake, yen mung sethithik ora
dikandhakake, utawa manut dhawuhe sing utusan), sandhangan sapengadeg kanggo si
prawan, lan oleh-oleh. Ing kalodhangan iki si Y dipacangake karo si Z, mula ing
jaman saiki lumrah sinartan upacara liron kalpika (tukar cincin).
6. Pasrah calon Manten/ Nyantri
Nyantri mujudake tradhisi kang
ditindakake dening calon manten kakung. Manut tradhisi sadurunge upacara ijab
ditindakake, calon manten lanang kudu dipasrahake marang wong tuwane calon
manten wadon. Sawise ditampa banjur dititipake ing omahe salah sawijining
sedulur utawa tanggane calon manten wadon supaya bisa nindakake upacara
sabanjure.
7. Pasang Tarub
Ing omahe calon nganten wadon, kira-kira 3 dina ngarepake
tempuking gawe, dipasangi tratag lan tarub. Wujude tarub yen biyen kudu nganggo
bleketepe yaiku suwir-suwiran janur kuning, ing kiwa tengening korining tarub
dipasangi tundhunan pisang raja, tebu wulung, gegodhongan mancawarna, lan
godhong apa-apa, lan ora lali cengkir gadhing lan godhonng waringin. Kabeh mau
bisa diwaca dadi ukara bilih blakane nyuwun sumawuring nur Illahi kanthi
pangajab penganten bisa kaya dene raja lan prameswarining nata kang nduweni
antebing kalbu lan kencenging piker, anane rubeda mancawarna tetep ora kurang
sawiji apa, dene sing padha jagong sing keri (durung mantu utawa during dadi
manten) padha kepengin.
8. Siraman
Ing tarub iku ana perangan sing
disedhiyakake kanggo papan siraman calon nganten wadon. Siraman lumrahe katindakake wayah sore
bakda kendhuri tarub. Dene siraman kanggo calon nganten lanang uga bareng wektune, nanging
papane pisah, yaiku ing pondhokane calon nganten lanang. Sadurunge upacara siraman, calon manten
sungkem marang bapa biyunge.
B. Upacara Tempuking Gawe
1. Sajen warna-warna
Sanajan saiki wis akeh sing ora
nindakake, amarga ora laras karo piwulang agama lan nalar ilmiah, perlu
kawuningan bilih miturut cara kuna, wong Jawa sing duwe gawe mantu wajib gawe
sajen utawa pasang sesaji warna-warna. Sing baku bakda pasang tarub, ing
ndhuwur tarub disajeni pisang raja setangkep (pisang sanggan tarub), iki kena
dilorot bareng karo pambungkare tarub. Gunane sejatine kanggo buwahe sing
mbubrah tarub. Dene sesajen sing akeh dhewe: brekatan lan ambengan kendhuri
tarub, ndongakake siraman manten supayane mantene sesuk rancag, slamet, lan ora
kurang sawiji apa. Sajen tumpeng robyong uga dipasang ing
pedharingan (senthong tengah), sajen kanggo kembar mayang, sajen tumpeng
mancawarna cilik-cilik kanggo buwangan mubeng desa (dalan mlebu desa, kreteg,
buk, prapatan, pratelon, lsp.) werdine iku publikasi menawa duwe gawe mantu.
Mula saiki ana sing duwe panemu, lha wong wis nyebar ulem, rak publikasi sajen
buwangan kuwi ora perlu, awit mboborosi. Yen pancen mantep ngono, sumangga.
2. Nebus Kembar Mayang
Kembar mayang utawa Kalpataru sepasang
kang aran Dewadaru lan Janadaru minangka srana (sajen tuwuhan) kanggo dhauping
panganten. Saiki sing gawe lumrahe Pak Kaum (utawa sapa sing didhawuhi Pak
Kaum). Sawise kembar mayang dadi ana upacara nebus kembar mayang. Dene
reracikaning upacara mangkene: Sing duwe gawe mintasraya marang piyayi
sepuh sing ing upacara iki dijenengi Ki Wasitajati, supaya ngupaya sekar
mancawarna (kembar mayang) minangka srana dhauping putra. Ki Wasitajati nuli
mangkat. Tekan nggone sing gawe kembar mayang (ya ing papan saomah kono wae)
sing ing upacara iki aran Ki Kumarajati, Ki wasitajati takon ngendi ana kembang
mancawarna kanggo srana dhauping penganten? Ki Kumarajati mangsuli yen dheweke
duwe, nanging kudu nganggo tebusan. Sawise utusan ngulungake tebusane, kembar
mayang diulungake lan kaboyong dening pandhereke Ki Wasitajati (yen Ngayogya
ibu-ibu sepuh, yen ing Sala putrid-putri enom) dipapanake ing ngarep
pedharingan (senthong tengah). Jaman saiki kembar mayang nuli dipasang ing
pedharingan dening sing gawe dhewe (tanpa ana upacara nebus).
3. Midadareni
Bengi ngarepake tempuking gawe (malem
ijab) nganti tengah wengi diarani malem midadareni utawa widadaren, awit
dipercaya minangka wektu temuruning widadari. Tegese (a) manten wadon dicicil
dipaesi (dikerik, dilulur, rambut diratus, lsp.) supaya dadi ayu kaya widadari
tumurun lan (b) ana widadari tumurun tenan (juru paese) kang ndadani manten
(nganti sesuke ayu mangling kaya widadari tenan). Upacara iki dipirid saka
crita Jaka Tarub, sing nalika maesi Nawangsih anake, ngundang widadari
Nawangwulan bojone, supaya maesi anake wadon iku, dadi memper widadari. Wujude
upacara midadareni para sepuh padha tirakatan lan juru paes nyicil maesi kaya
kasebut ing ndhuwur. Kanggo cagak lek bisa dianani macapatan lan sarasehan.
Dipungkasi tengah wengi ana upacara Majemukan, yaiku ngrencak sajen kanggo
dhahar bengi tumrap sing padha tirakatan iku. Kuwi mau cara biyen. Dene
saiki, midadareni ya mung ketemu sakulawarga, sore (jam wolunan) udakara sakjam
banjur dhahar lan bubar, merga olehe maesi manten sesuk-esuk wae. Ateges kaya
ora ana midadareni, mundhak marahi sayah lan ngantuk.
Cathetan: “yen biyen, sadurunge midadareni iki,
yen manten nglangkahi kakang utawa mbakyune, diarani upacara plangkahan. Yen
saiki, sing baku tembunge (pratelane) bilih kakang utawa mbakyu mau nglilani
kanthi ekhlas adhine ndhisiki dadi manten.
4. Ijab utawa Akad Nikah,
Sejatine Ijab iki sing paling pokok,
awit ya upacara iki sing ngabsahake jejodhoan miturut ukum agama lan negara
saengga lanang wadon duwe layang nikah sah. Upacara bisa ditindakake ing KUA
(Kantor Urusan Agama) uga bisa ditindakake ing ngomah, kang banjur disambung
karo upacara adat sing baku dhewe, yaiku panggihing temanten.
5. Panggih (Temuning Penganten)
Sing baku manten lanang teka ing ngarep
tarub, manten wadon methukake. Kembar mayang sing diboyong saka njero
(ngetutake manten wadon) disamplukake manten lanang, banjur dibuwang ing
prapatan utawa pratelon sing cedhak. Banjur ana rerangkening upacara panggih
yaiku:
a. Balang-balangan gantal / sadak
Suruh isi gambir lan injet dilinting
ditaleni benang lawe putih kanggo baling-balangan manten lanang lan wadon.
Cacahe gantal ana 7, sing 4 dicekel sing wadon (gondhang kasih), sing lanang
kebagean 3 (gondhang tutur), banjur kanggo balang-balangan mbaka siji. Werdine:
baling-balang katresnan. Suruh lumah lan kurepe beda, nanging rasane padha,
dadi lanang lan wadon iku beda nanging padha tresnane.
b. Mecah Antiga
Antiga utawa endhog pitik kampung sing
isih mentah, dening ibu juru paes disenggolake bathuke manten lanang lan manten
wadon, banjur dibanting nganti pecah. Werdine: pecahing wiji priya lan wanita
kang bakal mbabarake turun.
c. Mijiki Sikil
Manten wadon mijiki manten lanang
nganggo banyu setaman sing diwadhahi bokor utawa pengaron cilik. Werdine: wong
wadon setya bekti marang sing lanang.
d. Kanthen Asta
Yen ana wong loro napak pasangan
(rakitan sapi utawa kebo) banjur lagi kanthen asta(gandhengan) nganggo jenthik
tangan kiwa (lanang) lan jenthik tangan tengenn (wadon) nuli bebarengan mlaku
tumuju ing dhamparing penganten. Werdine: wis resmi dadi pasangane lan
banjur bebarengan nyanggemi kewajiban
e. Tampa Kaya (Kacar-kucur)
Tekan dhamparing panganten, manten
lanang ngesok kaya ing kacu gedhe neng pangkone manten wadon. Werdine; wong
lanang wajib aweh kaskaya (rejeki) marang sing wadon kanggo kabutuhane bale
wisma.
f. Dhahar Walimahan
Sing lanang ngepel sega isi lawuh telung
kepelan, mbaka siji diwenehake sing wadon ditampani ing piring, banjur dipangan
(telu pisan sethithik-sethithik) disawang sing lanang. Werdine: ngecakake
kaskaya kanggo karaharjaning kulawarga.
g. Sungkeman
Manten lanang lan wadon urut-urutan
sungkem marang bapa biyunge lan maratuwane. Werdine: wajib bekti marang wong
tuwa lan mara tuwa.
C. Sawise Tempuking Gawe
Yen saiki wong tuwane manten lanang arep
ngundhuh sepasaran apa ora, kari manasuka, marga wigatining sedya mantu wis
rampung. Nanging yen biyen bakda tempuking gawe (ijab lan panggih) iku isih ana
upacara sawetara yaiku:
1. Sapasaran
Kanthi kenduri ing papane manten wadon.
Sadurunge iku mbubrah tarub lan jenang sungsuman lan ora ana upacara, ya mung
ditindakake ngono wae.
2. Ngundhuh Sepasaran lan Boyong
Manten
Wong tuwane manten lanang isih nganakake
pahargyan, upamane nganggo wayangan, kethoprak, lsp. (sajen-sajene uga pepak
meh kaya mantu wadon). Ing kene ana upacara pasrah manten saka
pihak wadon marang pihak lanang, isih nganggo oleh-oleh, rombongan utusan, boyongan manten,
lsp.
3. Selapanan
Dianani slametan utawa kendhuri ing
papane wong tuwane manten lanang utawa uga ing papane besan (sanajan mantene
wis diboyong adoh).
 Adat Jawa Tengah){kind=link}
0 Comments