Jenis - Jenise Tembung

          Tembung saroja

Saroja ateges: 1. Rangkep.  2. Kembang tunjung, kembang Padma, trate, kumuda, pakadja

Tembung saroja ateges tembung rangkep, maksude tembung loro kang padha bae tegese utawa meh padha tegese dianggo bebarengan

Panunggalane tembung saroja, kayata :

1.      Tumpang-tindih

2.      Gagah-prakosa

3.      Tata-krama

4.      Arum-wangi

5.      Mukti-wibawa

6.      Adi-luhung

7.      Akal-budi

8.      Rahayu-slamet

9.      Sato-kewan

10.  Tapak tilas, lan sapanunggalane.

Materi “Tembung saroja” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMP, amarga materi kuwi salah sijine hasil karya sastra tenmbung kang diduweni dening wong jawa, didadeke kangge sarana njaga lan nguri-nguri kelestarian basa jawa kang akeh banget lan unik. Lan siswa kudu tenanan paham lan mangerteni materi iki, supados para siswa saged berfikir kreatif lan maringi contoh liyane kang berhubungan karo tembung saroja ing kagiyatan saben dinane.

Rura-basa

Tembung rura-basa ateges tembung kang rusak, kang wis luput kalantur-lantur, nganti ora kena dibenerake maneh. Ora kena, jalaran pancen wis ora lumrah dibenerake. Yen meksa dibenerake ,malah banjur dadi basa kang ora lumrah, basa sing ora kaprah kanggo, senajan bener, yen ora kaprah, dadi dianggep salah.

Tuladhane:

1.      Nguleg sambel. Benere kuwi sing di uleg Lombok, uyah, trasi, lan sapanunggalane bahan-bahan diuleg supaya dadi sambel.

2.      Adang sega. Benere kuwi sing di adang beras, supaya dadi sega.

3.      Nulis layang. Benere kuwi nulis dluwang utawa kertas, supaya dadi layang.

4.      Menek krambil. Benere kuwi menek wit krambil, yaiku glugu.

5.      Mbunteli tempe. Benere kuwi mbunteli kedele kang wis digodog lan dimomori ragi, supaya dadi tempe.

Materi “Rura-basa” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMP lan SMA/SMK, amarga materi kuwi salah sijine hasil karya sastra tembung kang diduweni dening wong jawa, didadeke kangge sarana njaga lan nguri-nguri kelestarian basa jawa kang akeh banget lan unik. Lan siswa kudu tenanan paham lan mangerteni materi iki, supados para siswa saged berfikir kreatif lan maringi contoh liyane kang berhubungan karo tembung rura-basa ing kagiyatan saben dinane ing masarakat.

 Tembung entar

Tembung entar tegese tembung silihan. Tembung sing ora kene di tegesi mung sawantahe bae.

Contone tembung entar, kayata :

1.      Jembar sagarane       :sugih pangapura

2.      Udan tangis   :akeh wong-wong kang padha nangis

3.      Lunyu ilate       :guneme mencla-mencle,ora kena dipercaya

4.      Ngangsu kawruh   :maguru

5.      Lobok atine          :sabar, ora gampang muring

6.     Tipis lambene            :seneng memisuh

7.     Ora katon dadane      :ora wani adu-arep

Materi “tembung entar” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMP, amarga materi kuwi salah sijine hasil karya sastra tenmbung kang diduweni dening wong jawa, didadeke kangge sarana njaga lan nguri-nguri kelestarian basa jawa kang akeh banget lan unik. Lan siswa kudu tenanan paham lan mangerteni materi iki, supados para siswa saged berfikir kreatif lan maringi contoh liyane kang berhubungan karo tembung entar ing kagiyatan saben dinane.

Paribasan

Paribasan, bebasan lan saloka satemene kuwi mlebu ing golongane tembung entar, sebab telu-telune padha , ora kena mung ditegesi ing sawatahe bae, kabeh pada mawa surasa kang ora mung salugune bae.

Paribasan ateges unen-unen kang ajeg panggonane. Ora ngemu surasa pepindan.

Contone:

1.Ana catur mungkur, tegese ora gelem ngrungokake rerasane wong liya kang ora apik,

2.Nambung laku, utawa tambuh laku, tegese apen-apen ora ngerti.

3.Ditulung malah mentung, tegese wis di tulungi, nanging banjure malah gawe rekasane wong sing nulungi.

4.Ketula-tula ketali, tegese tansah ngalami (nandang) ora kepenak, kerep nemu reribed.

5.Tunggal welad, tegese tunggal bapa-biyung.

Materi “Paribasan” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMP lan SMA/SMK, amarga materi kuwi saged didadeke kangge sarana supados para siswa kedah berpikir  kreatif gawe conto karya sastra babagan paribasan. Lan saged nerapaken ing kagiyatan saben dinane.

Bebasan

Bebasan kuwi unen-unen kang ajeg panggonane, mawa teges entar, ngemu surasa pepindan, lan sing di pepindakake kaanane utawa sipate wong.

Contone:

1.      Nabok nyilih tangan. Namakake panggawe kang ala sarana kongkonan.

2.      Lahang karoban manis. Wong kang rupane bagus (tumrap wadon kang rupane ayu) tur luhur ing budi (becik wewatakane).

3.      Glundung semprong.  Wong wadon kang nalika wiwit urip bebrayan karo wong lanang, ora nggegawa apa-apa.

4.      Adol lenga kari busik. Dumdum, nanging awake dewek ora kepanduman.

Materi “Bebasan” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMP lan SMA/SMK, amarga materi kuwi saged didadeke kangge sarana supados para siswa kedah berpikir  kreatif gawe conto karya sastra babagan Bebasan. Lan saged nerapaken ing kagiyatan saben dinane.

Saloka

Saloka kuwi unen-unen kang ora kena owah, ora kena diganti, kudu ajeg panggonane, sarta mawa surasa pepindan, lan sing dipepindanake kuwi “wonge”.

Contone :

1.Kebo nusu gudel. Wong tuwa jaluk wuruk marang wong kang kaprenah nom.

2.Batok bolu isi madu. Wong asor, nanging sugih kaluwihan (pinter).

3.Macan guguh. Wong gede, senajan wis ilang panguwasane, meksa isih katon medeni.

4.Iwak kang kalebu ing wuwu. Wong kang kena ing apus kanthi gampang.

5.Asu gede menang kerahe. Wong kuwasa (gedhe pangkate).

Materi “Saloka” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMP lan SMA/SMK, amarga materi kuwi saged didadeke kangge sarana supados para siswa kedah berpikir  kreatif gawe conto karya sastra babagan saloka. Lan saged nerapaken ing kagiyatan saben dinane.

Cangkriman

Cangkriman iku tetembungan utawa unen-unen kang kudu dibatang maksude.

Cangkriman iku kaperang dadi papat, yaiku:

1. Cangkriman kang awujud tembung wancahan.

Contone:

-Pak bo letus.Tepak kebo (ana) lelene satus 

-Burnas kopen. Bubur panas kokopen.

2. Cangkriman kang awujud pepindan utawa irib-iribing barang.

Contone:   

-pitik walik saba kebon       :nanas

-Embokne dielus-elus-

 Anake diidak-idak               :anda

3. Cangkriman kang ngemu surasa blenderan.

Contone:   

-Ah saru banget, wong adol mbako kok diambungi.

sing diambungi kuwi   mbakone dudu sing dodol

tembako.

- apa memper ta? Wong adol krambil kok dikepruk

Sing di kepruki kuwi krambile.

4.Cangkriman liya-liyane, utawa cangkriman karangane para pujangga.

Materi “cangkriman” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMA/SMK, amarga materi kuwi saged didadeke kangge sarana supados para siswa kedah berpikir  kreatif gawe conto karya sastra babagan cangkriman. Lan saged nerapaken ing kagiyatan saben dinane.

Purwakanti

Purwa: wiwitan

Kanti: gandeng, kanca, nganggo, migunakake.

Purwakanti ateges nggandeng kang wis kasebut ana in wiwitan, maksude kuwi perangan sing ana ing mburi nggandeng perangan sing ana ing wiwitan, utawa kang wis kasebut ana ing perangan ngarep.

Purwakanti kuwi ana werna telu, yaiku:

1.      Purwakanti Guru-swara

2.      Purwakanti Guru-sastra

3.      Purwakanti lumaksita (purwakanti basa)

Materi “Purwakanti” kuwi saged lan cocok kangge pamulangan ing siswa SMA/SMK, amarga materi kuwi saged didadeke kangge sarana supados para siswa kedah berpikir  kreatif gawe conto karya sastra babagan purwakanti. Lan saged nerapaken ing kagiyatan saben dinane,