Nyinaoni Kesenian Wayang ~ Nyinau Basa lan Sastra Jawa

Selayang Pandang Babagan Kesenian Wayang Krucil (Wayang Klitik)

Gambar Wayang Krucil (Wayang Klitik)

Wayang miturut basa jawa berarti “ayang-ayang” utawa bayangan, sebab kang di sawang nalikane pentas pagelaran wayang kuwi namung bayangan utawa ayang-ayang kang panggonane ing kelir kang di bentangaken. Bayangan wayang kuwi bisa disawang kanthi cetha merga disinari dening “Belencong” kang digantungake ing sandhuwure sirah sang Dalang. (Josowidagdo).

Jenis wayang uga akeh macem bentuk lan jenise, ana wayang kulit utawa wis kulina disebut Wayang Purwa, Wayang Madya, Wayang Gedog, Wayang Krucil, Wayang Golek, Wayang Suluh, Wayang Topeng, Wayang Orang, Wayang Beber, lan liya-liyane. Kabeh jenis wayang kuwi nalikane pentas pagelaran umume isine pirang-pirang wejangan kang ana sambung-sinambunge kaliyan sikap lan polah uripe manungsa lan akeh mufangat kang terkandung ing njerone pagelaran pentas wayang kuwi.

Ana ing kesempatan iki, panyerat ora meh njlentrehake kanthi rinci saben ijen jenis wayang kuwi, nanging namung meh njeltrehake salah sawijine jenis wayang yakuwi Wayang Krucil.

Wayang Krucil utawi saged disebat Wayang Klitik kuwi wayang kang asale gaweane saka kayu Mentaos kang bentuke pipih lan digawe mirip boneka kang gedhene padha karo wayang kulit utawa wayang purwa. Kayu Mentaos kuwi serate alus, saengga nalikane digawe wayang kuwi kasile apik. Proses gawean wayang kuwi mula-mula kayu dipotong lan digawe papan kang radi kandel, lajeng papan kayu kuwi digambar, diukir lan diwerna nganggo cat sesuai tokoh kang meh di gawe.

Wayang Krucil kuwi jumlahe namung 70 buah. Wayang krucil uga nduweni kaistimewaaan disbanding karo wayang-wayang jenis liyane, umpamane ana ing wayang kulit (purwa), wayang kulit siji makili siti tokoh utawa siji karakter lan duweni siji jeneng, nanging yen ing wayang krucil iki siji wayang krucil bisa meranake pirang-pirang tokoh-tokoh lan pirang-pirang karakter, nanging uga ningali jenis lakon kang meh dimainke. Saking segi fisik wayang krucil kang nduwini ketebalan 2—3 centimeter, bentuke kuwi ngarah 3 dimensi. Kajaba kuwi ndadekake karakter tokoh-tokoh ana ing wayang krucil kesane luwih nduweni nyawa tinimbang wayang kulit utawa wayang purwa.

Nalikane nampilake pertunjukan kesenian wayang krucil iki dilakoni kanthi ngati-ati. Umpamane nalikane nyritakake peperangan utawa pertempuran, saben wayang kang tampil ing pertunjukan kuwi ora bisa singgungan langsung, ing saben penampilan kesenian wayang krucil iki nggunakake loro layar kang misahake antarane dalang lan wayang kuwi.

Ing pertunjukan kesenian wayang krucil iki ngangkat crita-crita sejarah bangsa Indonesia, umpamane njupuk sumber crita rakyat babagan lakon pemberontakan rakyat Indonesia nglawan Belanda. Umpamane kisah perlawanan Untung Suropati, Pangeran Diponegoro, Trunojoyo. Crita-crita kisah walisongo lan pendirian kerajaan Islam Demak kang ngamut aspek moral lan etika, Crita-crita kisah wayang kang perane dadi media hiburan rakyat. Umpamane crita kang kaitan karo raja Kediri, kayadene kisah lakon panji semirang asmara bangun, Candra Kirana, Panji Asmaratanka, Candra Kirana Mbangun Jantur, sarta crita kisah wayang kang digawe saka dalang kang hubungane kaliyan kahuripan masarakat kang disebat lakon carangan.

Daftar Pustaka

Zoetmulder, P.J. 1985. Kalangwan: Sastra Jawa Kuno Selayang Pandang. Den

Haag: MartinusNijhoff.

Malang Pos. 2015. “Artikel Tentang Tradisi Wayang Krucil di Lereng Gunung

Katu”,http://www.malang-post.com/features/100680-tradisi-wayang-krucil-peninggalan-majapahit-di-lereng-gunung-katu. (diunduh tanggal 20 Mei 2015).

Chrome, Google. 2014. “Artikel Tentang Wayang Krucil”,

http://halomalang.com/serba-serbi/Wayang-Krucil-Tunggu-Pewaris.

(diunduh tanggal 20 Mei 2015).